पार्टीका मध्यमस्तरका नेता कार्यकर्ताहरूको मात्र सम्बन्ध विच्छेदको घटना सार्वजनिक भैरहेका बेला पछिल्ला दिनमा हाइकमान्डमा पनि सम्बन्ध बिगि्रएका समाचार सार्वजनिक भैरहेका छन्। सम्बन्ध विच्छेद गरेर अलग जीवनको बाटो रोज्नु रुचिकर कुरा होइन्, तर बाध्यताका कारण हुनसक्छ, राजनैतिक रूपमै दीक्षितहरू पनि सम्बन्ध विच्छेदको बाटोमा अग्रसर छन्। सम्बन्ध विच्छेदले ल्याउने दुई परिवारको बबार् दीलाई रोक्न पार्टीनै अग्रसर हुनुपर्ने स्थितिसम्म सिर्जना भएको छ।
केही दिनअघि मात्र माओवादी पोलिटब्युरो सदस्य तथा बहालवाला स्थानीय विकास मन्त्रीका एवं प्रधानमन्त्री बाबुराम भट्टराई निकट नेताको परिचय बनाएका टोपबहादुर रायमाझीको दाम्पत्य जीवन विच्छेद भएको समाचारले माओवादी भित्र सम्बन्ध विच्छेदको निरन्तरता देखिएको छ। त्यस्तै कैलालीबाट निर्वाचित सभासद टेकेन्द्र भट्ट एवं समानुपातिक कोटाबाट सभासद बनेकी रेणु चन्दले पनि भर्खरै मात्र काठमाडौं जिल्ला अदालतमा गएर औपचारिक रूपमै सम्बन्ध विच्छेद गरेका छन्। सभासदको हैसियतमा रहेको यो जोडी द्वन्द्वकालमै जोडिए पनि दुइ वर्षयता उनीहरू अलग-अलग बस्दै आएका थिए।
टेकेन्द्र-रेणुको सम्बन्ध विच्छेदभन्दा पनि टोपबहादुर र उनकी श्रीमती योगमाया बन्जाडे रायमाझीको दाम्पत्य सम्बन्ध विच्छेदको समाचारले ठूलो चर्चा पायो। टोपबहादुरकि श्रीमती सीमाले खुल्लम खुल्ला यौन चाहना पूरा नगरेकाले श्रीमान्सँग असन्तुष्ट रहेको कुरा सार्वजनिक गरेकी थिइन्। भट्टराई पक्षका ठूला नेता रायमाझीको वैवाहिक समस्यासँग आर्थिक कारोबारले पनि भूमिका खेलेकाले त्यसले अझ बढी चर्चा पाएको हो।
सम्बन्ध विच्छेद बढ्दै जानुमा भूमिगत राजनीतिमा अफेयर भएपछि पार्टीको निर्देशनमा विवाह गर्नेहरू खुला परिस्थितिमा आइपुग्दा फरक जीवनशैलीमा प्रवेश गर्ने भएकाले पछिल्ला दिनहरूमा माओवादी पार्टीभित्र वैवाहिक सम्बन्धमा समस्या आएको एक विश्लेषक बताउँछन्।
पार्टी भित्र दाम्पत्य जीवनमा समस्याहरू बढ्दै गएको छ भन्ने कुराको आधार जनवर्गीय संगठन अखिल नेपाल महिला संघ क्रान्तिकारीमा पर्ने उजुरीले पनि देखाउँछ। अनेमसंघ क्रान्तिकारीका अनुसार दाम्पत्य जीवनमा समस्या परेको भन्दै ८ सयभन्दा बढी उजुरी संघको फायलमा छन्। महिला संघ क्रान्तिकारीले यस्ता उजुरी आउँदा थप कारबाहीका लागि सम्बन्धित पार्टी कार्यालयमा बुझाइदिने गरेको छ।
त्यसो त पहिलो वैवाहिक जीवन समाप्त गरेर नयाँ जीवन सुरु गर्ने माओवादी नेता तथा कार्यकर्ताको लिस्ट लामै छ। स्रोतका अनुसार माओ वादी सचिव तथा बरिष्ठ नेता पोष्टबहादुर बोगटीले पनि परिवारले विवाह गरिदिएकी श्रीमती छोडेर अर्को विवाह गरेका थिए।
जनयुद्धकै समयमा पार्टी अध्यक्ष पुष्पकमल दाहालका सुपुत्र प्रकाश तथा पोष्टबहादुर बोगटीकी छोरी प्रभाबीच विवाह भएको थियो। दुई वर्षको दाम्पत्यजीवन पछि उक्त जोडीसँगै नबस्ने निष्कर्षमा पुग्यो। फलस्वरूप प्रकाशले पोखरामा अर्को विवाह गरे। प्रचण्ड र पोष्टबहादुरको उच्चस्तरको राजनैतिक सम्बन्धका कारण उक्त सम्बन्ध विच्छेदका सम्बन्धमा खासै ठूलो चर्चा भएन्। पोष्टबहादुरकी छोरी प्रभाले पनि यो घटनालाई सामान्य रूपमै लिइन्। अध्यक्ष प्रचण्डले छोराको दोस्रो विवाहमा सरिक हुँदा भनेका थिए- 'प्रकाशको दोस्रो विवाहलाई नयाँ र पुरानो संस्कृतिको फुयजनका रूपमा लिनुपर्छ।' त्यसो त प्रचण्डकी कान्छी छोरीको वैवाहिक सम्बन्ध पनि विच्छेदमै टुंगिएको छ।
माओवादीबाटै सभासद भएका गुणाखर बस्यालले केही समय अघि कान्छी श्रीमतीका रूपमा एक होटलवालीसँग विवाह गरेका छन्। सभासद नै त्याग गरेका बस्यालको पहिलो वैवाहिक सम्बन्ध औपचारिक रूपमा टुंगिए नटुगिंए जानकारी नभए पनि उनले दोस्रो विवाह गरेपछि जेठी श्रीमतीलाई पनि त्यागेको स्वतः प्रष्ट हुन्छ।
पार्टीभित्र हार्डलाइनर ग्रुपका शक्तिशाली नेता सीपी गजुरेलका छोरा सञ्जीव गजुरेल र सुनिता पोख्रेलको दाम्पत्य जीवन पनि केही समय अघि नै विच्छेद भएको थियो। त्यतिबेलासहज ढंगले मागी विवाह गरेर भित्राएकी बुहारीलाई विवाहपश्चात् सासू-ससुराले घृणित व्यवहार गरेको आरोप सञ्चारमाध्यममार्तफ सार्वजनिक भएका थिए। केही समय अघि प्रकाशित एउटा पाक्षिक पत्रिकामा दाइजो नल्याएका कारण सञ्जीव र सुनिताको सम्बन्ध विच्छेद भएको कुरा लेखिएको थियो। प्रकाशित समाचारमा सुनिताले भनेअनुसार सासू-ससुराले नराम्रो व्यवहार गरे पनि श्रीमान सञ्जीवले राम्रै व्यवहार देखाइरहेको अवस्थामा अचानक श्रीमान्बाटै दुव्र्यव्यवहार हुन थाले पछि उनी अलग्गिन बाध्य भइन्। दाइजो अपुग भएकै कारण सुनिताले गर्भपतनसमेत गर्नुपरेको बताएकी थिइन्।
माओवादी लडाकुका बटालियन कमान्डर लोकेन्द्र जीसी र सेक्सन कमान्डर खिमा डाँगीबीचको वैवाहिक सम्बन्ध पनि केही समयअघि विच्छेद भएको थियो। लोकेन्द्र अर्थात् कमरेड विजयले खिमासमक्ष राखेको प्रेम प्रस्ताव अस्विकार हुँदा उनले तिमीलाई नपाए आत्महत्या गर्छु भन्ने सम्मको अभिव्यक्ति दिएको बताइन्छ। त्यसपछि खिमाले माया गर्ने श्रीमान् पाउने आशामा रुकुमको गरायलामा लोकेन्द्रसँग २०५९ सालमा विवाह गरेकी थिइन्। यद्यपि तिनै लोकेन्द्रले विवाह गरेको दुई वर्षपछि छोडपत्र नगरे आत्महत्या गर्ने धम्की दिए। लोकेन्द्रले खिमामाथि बोक्सीको आरोप पनि लगाएका थिए। लोकेन्द्रले त्यसबेला भनेका थिए-'यो बोक्सी हो, मेरो सबै कपाल खाइसकी।'
आफ्नै श्रीमान्ले तल्लो स्तरमा आरोप लगाएपछि माओवादी शीर्ष नेताहरू सन्तोष बूढा मगर र हेमन्त प्रकाश ओलीको रोहवरमा खिमाले विजयसँगको छोडपत्रमा हस्ताक्षर गरिन्। त्यसपछि लोकेन्द्रले सीमा घर्ती मगरसँग विवाह गरे। खिमा गत वर्षको एसएलसीमा ७६ प्रतिशत ल्याएर उत्तीर्ण भइन्। उनकी ७ वर्षकी छोरी छिन्। खिमाका अनुसार- मुखले मात्र क्रान्ती गर्ने भनेर हुदैन, व्यवहार पनि त्यस्तै हुनुपर्छ, जुन पार्टी कार्यकर्तामा देखिदैन्।
गुल्मी विशुंक खर्क वालिवाङकी सुमित्रा सापकोटाले जात नमिलेको भन्दै गाउँ तथा परिवारले विरोध गर्दा पनि १७ वर्षको उमेरमै टंक क्षेत्रीसँग अन्तरजातीय विवाह गरे पनि उक्त सम्बन्ध दीर्घकालीन हुन सकेन्। संविधानसभा निर्वाचनको समयमा प्रचारमा लागि रहँदा टंकले सुमित्रालाई पारपाचुकेको दबाब दिँदै कुटपिट गरेको समाचार सार्वजनिक भएको थियो। श्रीमती सुमित्राले श्रीमान्को नराम्रो व्यवहारका बाबजुद पार्टीमा यो कुरा नपुगोस् भनेर श्रीमान्लाई सम्झाइन् तर श्रीमान्ले श्रीमतीको कुरा नसुनी शिक्षिका सावित्रा थापासँग विवाह गरे। सुमित्रा गुल्मी पार्टी सचिवालय सदस्य हुन्। सुमित्राकी छोरी कक्षा ८ मा पढ्छिन् छोरा ३ वर्षका छन्।
यस्तै अर्घाखाचीका एमाओवादीका जिल्ला कमिटी सदस्य हरि भट्टराई 'सरोज' र अनमेसंघ क्रान्तिकारी अर्घाखाँचीकै सचिव शान्ता कँडेलको दाम्पत्य जीवन पनि लामो समय टिक्न सकेन्। द्वन्द्वकै समयमा सुत्केरी हुँदा अत्यधिक रक्तश्राव भएर बिरामी परेकी शान्ता र निमोनिया भएको उनको नावालक शिशुको उपचार त्यसबेला भारतमा भएको थियो। भारतमा उपचार गरेर फर्किएपछि श्रीमान् हरि भट्टराईले शान्तासँग सम्बन्ध विच्छेद गर्न भनें सुरुवातमा श्रीमान्को कुरा नमानेकी शान्ता सरोजले अर्की युवती लिएर हिँडेपछि एक्लो भइन्।
भूमिगत जीवन शैलीमा नेपाली कांग्रेस र नेकपा एमालेका थुप्रै नेता कार्यकर्ताले पनि विवाह गरेको र उनीहरूको सम्बन्ध अपवादबाहेक छो डपत्रसम्म नपुगेको अवस्थामा एमाओवादीभित्र चाहिँ यसरी सम्बन्ध विच्छेदको लहर चल्नुमा मुख्य कारण आर्थिक भएको केही जानकारको विश्लेषण छ। चन्दा संकलन गरेर ठूलो आर्थिक कारोबार गर्ने क्रममा एक अर्कामाथि अविश्वास बढेको केही उदाहरण पनि देखिएका छन्।
माओवादी नेता कार्यकर्ताहरूको दाम्पत्य जीवनमा समस्या आउनुमा एमाले नेता तथा लेखक मोदनाथ प्रश्रतिले एउटा लेख नै लेखेका छन्। प्रश्रतिका अनुसार एमाओवादीमा जातीयभन्दा वर्गीय/वर्णगत -जातभात-छुवाछूत) समस्याका कारण बढी विवाह भत्किएका छन्। जीवनसाथीको सम्बन्ध अरूसँग भएको अनुमानका कारण पनि कतिपय विवाह विच्छेदको बाटोमा गएका छन्।
अंश, दाइजो, जातभात र बोक्सी
व्यक्तिगत सम्पत्ति, अंश, दाइजो, जातभात, बोक्सी जस्ता कुरीतिमा विश्वास नगर्ने भनेर आफूलाई असल कम्युनिस्ट मान्ने माओवादी पार्टी भित्रको दाम्पत्य जीवन विच्छेद हुनुमा भने यिनै कारण प्रमुख देखिएका छन्।
टेकेन्द्र-रेणु प्रकरण
माओवादी सभासद टेकेन्द्र भट्टले श्रीमती सभासद रेणु चन्दमाथि शंका गरेपछि यी दुईबीचको सम्बन्ध बिगि्रएको हो। जनयुद्धकै क्रममा विवाह गरे पनि यिनीहरू सार्वजनिक राजनीतिमा आएपछि अलग-अलग बस्ने निर्णयमा पुगे। स्रोतका अनुसार भारतको लखनउबाट एमएससी उत्तीर्ण गरेकी चन्दले अमृत साइन्स क्याम्पसमा बीएस्सी अध्ययन गर्ने युद्धमा होमिएका भट्टलाई कम पढेको आरोप लगाएर हेप्थिन। दम्पत्तिबीच चिसोपन बढेपछि पछिल्लो पटक पार्टीका तर्फबाट यो जोडीको सम्बन्ध मिलाउन माओवादी नेतृत्व नै लागेको थियो। नेतृत्वले सम्बन्ध सुधार्न नसकेपछि काठमाडौं जिल्ला अदालतमा डिभोर्स गरेर उनीहरू छुट्टएिका हुन्।
टोपबहादुर र सीमा प्रकरण
माओवादीका शीर्षस्थ नेतामध्येका एक टोपबहादुर रायमाझीको वैवाहिक सम्बन्धका विषयमा तल्लो स्तरको समाचार गत साता छापाहरूमा देखियो। टोपबहादुर र सीमा अर्थात् योगमाया बन्जाडेको वैवाहिक सम्बन्ध विच्छेदकाबीचमा ठूलो आर्थिक कारोबारको पृष्ठभूमि तथा यौ नचाहना पूरा नगरेको प्रसंग पनि निस्कियो। यद्यपि यो प्रकरणमा एमाओवादी अवध राज्य समितिकी सचिवालय सदस्य सीमालाई मानसिक रोगी भएको आरोप पनि लगाइयो। जानकारहरूका अनुसार पञ्चायतकालका चर्चित विद्यार्थी नेता रायमाझीको २०४५ सालमा भारतको नयाँ दिल्लीमा योगमायासँग विवाह भएको थियो। भारतीय सेनामा कार्यरत सेनाकी छोरी योगमाया भारतमै हुर्किएकी आधुनिक युवती थिइन्। उक्त जनवादी विवाहका प्रमुख अतिथि राष्ट्रिय जनमोर्चाका नेता चित्रबहादुर केसी थिए।
पार्टी राजनीतिमा व्यस्त रहने श्रीमान्सँग विवाह बन्धनमा बाँधिएकी सीमा वैवाहिक जीवनको केही समय पछि नै श्रीमान्सँग असन्तुष्ट रहन थालिन्। स्रोतका अनुसार यो सम्बन्ध विच्छेदको कारण टोपबहादुर आफैं हुन्। रायमाझीले श्रीमतीको सट्टा बाहिरी संसारलाई महत्व दिँदै आएका थिए। सम्बन्ध जे भए पनि द्वन्द्वकालीन समयदेखि नै रायमाझीको आर्थिक कारोबार सिमाले सम्हाल्दै आएकी थिइन्। टोपबहादुरकै निदेर् शनमा नगद पैसा र अन्य अचल सम्पत्ति सीमा -योगमाया) मार्फत विभिन्न व्यक्तिका नाममा राखिएको थियो। बुटवलमा प्रचण्ड थैव हत्यामा संलग्न सुजित विकको नाममा सीमाले धेरै सम्पत्ति राखेको बताउनेहरूको पनि कमी छैन।
श्रीमान्ले पर्याप्त समय नदिएको असन्तुष्टि बोकेकी सीमाको सम्बन्ध सुजितसँग सम्पत्तिकै कारण नजिकिँदै गयो। स्रोत भन्छ- 'सुजितले पनि रायमाझीको सम्पत्ति संरक्षणको फाइदा श्रीमती सीमामार्फत लिन थाले, उनीहरूबीचको सम्बन्ध गाढा हुदै गयो।' रायमाझीको निर्देशनमै प्रचण्ड थैव हत्या कान्डपछि विस्तारै सुजित विकसँग भएको सम्पत्ति सीमाले फिर्ता गरिन्। त्यसपछि प्रवेश भए रामबहादुर कार्की। जो बुटवल कार्यक्षेत्र बनाएर बसेका चर्चित माओवादी कार्यकर्ता थिए। करिब ५ करोड रकम हातपारेका कार्की पनि आर्थिक सम्बन्धकै कारण सिमासँग नजिकिए। निरन्तरको उठबस पछि उनीहरूको सम्बन्ध श्रीमान्-श्रीमतीकै जस्तै देखियो। पैसाकै कारण कार्की टाढिन थालेपछि रायमाझीले श्रीमतीलाई अझ निकट बनेर पैसा फिर्ता लिन अह्राएको स्रोत बताउँछ। त्यसपछि सीमाले कार्कीसँगको सम्बन्ध अझ बाक्लो बनाइन्। यही क्रममा विवाहको नाटक पनि मञ्चन भयो। कार्कीले विवाहलाई माध्यम बनाएर मन्त्री पत्नीको सम्पत्ति फिर्ता गर्ने चाहना बुझेपछि उनलाई अस्वीकार गरे। त्यसपछि उनले रूपन्देही अदालतमा अंश मुद्दा दायर गरी सम्पत्ति लिने प्रयास गरिन्। आर्थिक राजनीति गर्दागर्दै सीमा मानसिक रूपमा विक्षिप्त भैसकेकी थिइन्। श्रीमान्सँग सम्बन्ध राख्न नपाउनु तथा विभिन्न परपुरुषहरूसँग लहसिनुपर्ने बाध्यताका कारण उनी जथाभावी बोल्न थालिन्। दिक्क भएर उनले आत्महत्याको प्रयास पनि गरिन्। मन्त्री तथा नेता रायमाझीको राजनैतिक जीवनमा यो प्रकरणले नकारात्मक असर पुर्याउने भएपछि उनले श्रीमती सीमालाई फेरि मुद्दा फिर्ता लिन लगाए। उता ५ करोड हात पारेका कार्की भनें हाल फरार अवस्थामा छन्। रायमाझी दम्पत्तीका दुई सन्तान छन्। सीमाले कार्कीसँग दुई पटक विवाह गरेको बयान दिएकि थिइन् तथापी रायमाझीले काठमाडौंमा उनलाई श्रीमतीकै रूपमा दर्जा दिएका थिए। यही क्रममा कार्कीसँगको विवाह सम्बन्धलाई पारपाचुके नगरी अंश मुद्दामा जान महान्यायाधिवक्ता मुक्ति प्रधानमार्फत सल्लाह लिएर उनले मुद्दा दायर गरेकी थिइन्।
सम्बन्ध विच्छेदको नजिक बलदेव
माओवादी नेता तथा माओवादी लडाकुका डेपुटी कमान्डर चन्द्र प्रकाश खनाल 'बलदेव' ले केही समय अघि एक कार्यक्रममा आफ्नो वैवाहिक सम्बन्ध पनि लगभग विच्छेद हुने अवस्थाबाट टरेको बताएका थिए। उनले भनेका थिए, झन्डै-झन्डै मेरो पनि डिभोर्स हुन लागेको थियो। शाही सरकारको समयमा पक्राउ परेकि उनकी श्रीमतीले सेनाको दबाबमा केही गोप्य कुरा बताइदिएपछि उनलाई पार्टीले गद्दार भनिसकेको थियो। बलदेवका अनुसार पनि वैचारिक स्खलनका कारण सम्बन्ध बिग्रने मोडमा पुगेको थियो। यद्यपि शान्ति प्रक्रियामा आइसकेपछि उक्त जोडीको सम्बन्ध विच्छेद हुन पाएन्।
लिन प्याओवाद र प्रेमपथ
माओवादीभित्र बेलाबखत लिन प्याओवादको चर्चा हुने गरेको छ। लिन प्याओवाद अर्थात् वाम खोलभित्र यौन अराजक दक्षिणपन्थी प्रवृत्ति। माओकालीन नेता लिन प्याओवाद यौन रूपमै अराजक भएको विगतको इतिहासलाई आधार मानेर बाबुराम भट्टराई लगायतका नेताले ०५६ साल पुसमा भएको बैठकमा औपचारिक रूपमा आलोकलाई त्यसको नेपाली संस्करण मानेका थिए। आलोकमाथि लागेको आरोप पुष्टि पनि भयो। उनलाई पार्टीले नै गिरफ्तार गरेर सार्वजनिक रूपमै कारबाही गर्यो।
यस्तै प्रेमपथको विकासमा लागेको भन्ने आरोप महासचिव रामबहादुर थापा बादलमाथि लाग्ने गरेको छ। जनयुद्धकै समयमा प्रेम उपनामका थापाले प्रेमको माध्यमबाट प्रचन्ड पथको विकल्पमा प्रेम पथ ल्याउने तयारी गरेको आरोप प्रचण्डले लगाएका थिए। जनयुद्धको आधारक्षेत्र निमार् णका क्रममा लोकपि्रयता कमाएका बादल पार्टीको दोस्रो प्रभावशाली नेताका रूपमा चिनिन थाले। प्रेमपथमार्फत पार्टी नेतृत्व हत्याउन खोजेको आरोप पनि उनीमाथि लाग्यो त्यतिमात्र होइन थापा र नेतृ पम्फा भुसालमा सांस्कृतिक विचलन देखिएको भनेर दुवैलाई निलम्बन गर्ने निर्णय पनि भयो। अनुशासनको उक्त कारबाही पछि पूर्वलाई कार्यक्षेत्र बनाएका बादलमाथि सिन्धुलीमा कार्यरत पार्टीकै जिल्लास्तरीय कार्यकर्ताकी श्रीमतीसँग रासलिला मच्चाएको आरोप पनि लाग्यो। २०५४ साल असारमा भएको केन्द्रीय समितिको बैठकले बादल प्रवृत्तिलाई लिनप्याओवाद उन्मुख प्रवृत्तिको आरोपसहित थप कारबाही गरेको थियो।
