२०४६ मा प्रजातन्त्रको पुनःस्थापनापछि जनता अधिनायकवादको जेलबाट मुक्त भएझैं देखियो । तर यथार्थमा उनीहरू प्रजातन्त्रका नाममा एक नयाँ जेलमा कोचिने खतरा उत्पन्न भयो । पञ्चायती अधिनायवादको जेलबाट मुक्त भएर जनता त थाहै नपाई 'अराजकता' को बन्दीगृहमा पो बसाइसराइ गराइएका रहेछन् । जेल चाहे पारिवारिक अधिनायवादको होस् या दलीय अराजकताको, कुरा एउटै हो ।
खैर, अहिलेका निम्ति चियापान कार्यक्रमहरूतिरै र्फकन चाहन्छु । २०४७ पछि कांग्रेसी चियापान कार्यक्रमहरूले आपmनो गरिमा गुमाउँदै गए । तिनीहरूले पञ्चभेलाको चरित्र नक्कल गर्न थाले । चोर र पुलिस दुवै एकैसाथ मञ्चमा देखिन थाले । इमान्दार पुलिस अफिसरहरू पनि त्यहीं, पुलिसको ड्रेस लगाएका चोरहरू पनि त्यहीं ! सारा जीवन इमान-जमानमा बस्ने राष्ट्रसेवक पनि त्यहीं, कहलिएको भ्रष्टाचारी पनि त्यहीं ! चियापान यस्तो छ्यास्मिस भयो कि छुट्याउनै गाह्रो । चियापान कार्यक्रममा कहलिएका बदमासहरूलाई बोलाउनै हुन्न भन्ने मेरो मनसाय कदापि होइन । मानिस सज्जन होस् या दुर्जन, चिया त उसले पनि खानै पर्यो नि ! तर मेरो दृढतापूर्वक आग्रह के छ भने राजनीतिक दलहरूले आयोजन गर्ने चियापानलगायत कुनै पनि समारोहमा कुनै पनि सरकारी सेवाका राष्ट्रसेवकलाई आमन्त्रण गर्ने परिपाटी बन्द गरियोस् । नेपालमा एकातिर अहोरात्र प्रशासनतन्त्रमा राजनीतीकरण भयो भनिन्छ, अर्कोतिर राजनीतिक नेताहरू र सरकारी कर्मचारीबीच आपसी सम्बन्धका आधारहरू ज्यादै अस्पष्ट र अपारदर्शी छन् । यस्तो 'कार्टेलिङ' ले नै प्रशासनलाई खतरनाक हदसम्म राजनीतीकरणको संघारमा पुर्याएको हो ।
के तपाईंले भारतमा कांग्रेसले आयोजन गर्ने कार्यक्रममा वा भारतीय जनता पार्टीको आयोजनमा हुने कुनै सभामा सुरक्षा निकायका प्रमुखहरू दलबलसहित उपस्थित भएको अनुमान गर्न सक्नुहुन्छ ? के अमेरिकामा रिपब्लिकन बा डेमोक्र्याटिक पार्टीका भेलाहरूमा प्रशासन र सुरक्षा निकायका प्रमुखहरूलाई दलबलसहित हाजिर बजाउने निमन्त्रणा पत्रको कल्पना गर्न सकिन्छ ? सत्य के हो भने राजनीतिक कार्यक्रममा सरिक हुने कुनै पनि कर्मचारी ती देशहरूमा तत्काल विभागीय कारबाहीका भागी हुन्छन् । त्यहाँ न त राजनीतिक दलहरूले गर्ने कार्यक्रममा सरकारी कर्मचारीलाई निमन्त्रणा दिने परम्परा छ, न त कर्मचारीहरूका तर्फबाट त्यस्ता ठाउँहरूमा उपस्थिति जनाउने चलन नै छ ।
हो, कहिलेकाहीं, जस्तो एकपटक भारतको उत्तर प्रदेशमा मायावती मुख्यमन्त्री छँदा उनको पार्टीले आयोजन गरेको चियापान समारोहमा त्यस राज्यका प्रहरी महानिरीक्षक केक लिएर पुगेको घटनाले मिडियामा लामो समयसम्म हल्लीखल्ली मच्चाएको थियो । तर यस्ता घटना प्रायः हँुदैनन् । भइहाले समाज र प्रेसबाट तत्काल निरुत्साहित गरिन्छन् । तर हाम्रो देशमाचाहिँ फरक पर्दैन, किनभने यहाँ को कर्मचारी ? को नेता ? भन्नेे लक्ष्मणरेखा बडो अपारदर्शी छ । राजनीतिक पार्टीहरूले आयोजन गर्ने कार्यक्रमहरूमा सरकारी कर्मचारीहरूको सगौरव उपस्थिति रहन्छ । यहाँ सानोभन्दा सानो पदमा बसेको कर्मचारीले पनि मन्त्री र प्रधानमन्त्रीभन्दा कम्तीको धमास दिँदैन । यहाँ मन्त्री र प्रधानमन्त्री पदमा बसेकाहरू पनि सानो-सानो पदमा कार्यरत मानिसहरूको सरुवा, बढुवा, ठेक्कापट्टा आदिमा रुचि राख्न छाड्दैनन् । यस्तो छ्यास्मिस छ कि छुट्याउनै मुस्किल । यहाँ आफ्नो भुइँतले बैंक राम्ररी चलाउन नसक्नेहरू राजनीतिक उपदेश छाँट्दै हिँड्छन र त्यसैको सिको गरेर होला, हाम्रा कतिपय नेताहरू पनि हलोदेखि 'हाइड्रो' सम्म पुगेर आर्थिक दर्शनको खोक्रो ड्रम पिट्दै
हिँड्छन् । कहिलेकाहीं लाग्छ कि हामीलाई आपmनो कामबाहेक बाँकी सबै मानिसको काम गर्न आउँछ ।
प्रचण्ड चड्कन प्रकरणपछि रवीन्द्र अधिकारीको बडो विचारणीय टिप्पणी सुनियो, 'नेपालमा मानिसहरूको भीड जम्मा गरेर, सबैसँग दाँत देखाउँदै हात मिलाएर, मीठो कुरा गरेर लोकपि्रय हुने चलन छ । समाजमा ठोस र राम्रो काम गरेर लोकपि्रय हुनुको साटो चिल्लो, मीठो व्यवहारको आवरण प्रदर्शन गरेर लोकपि्रय बन्ने चलन छ । वर्तमान युगमा त्यसरी प्राप्त लोकपि्रयता क्षणिक हुन्छ ।' हो, हामी सबैले र विशेषतः नेताहरूले बडो गहिरो तवरले बुझ्नुपर्ने कुरा के छ भने कुनै व्यक्ति वा समूहको झुन्ड आफूसित खुसाउला वा रिसाउला भनेर व्यवहार गर्ने मानिस वास्तविक अर्थमा नेता हुनै सक्दैन । नेताले व्यक्तिविशेषको होइन, समाजको बृहत्तर हितमा निर्णय गर्ने क्षमता राख्न अनिवार्य छ । हो, व्यक्ति पनि समाजकै अंग हो, तर व्यक्तिविशेषका भावनाले मात्र सिंगो समाजको प्रतिनिधित्व नगर्न पनि सक्छ, गर्न पनि सक्छ । यो साह्रै चुनौतीपूर्ण अन्तर बुझ्नसक्ने मानिस नै साँचो अर्थमा नेता हो । अहिले समाजसँग समय र धैर्य दुवै धेरै छैन । अतः कुनै व्यक्तिविशेष वा सानो झुन्डको जायज वा नाजायज स्वार्थसिद्धि वा अहंकारको तुष्टिका निम्ति मात्र नेताहरूले मीठो मसिनो आचरण प्रदर्शन गर्ने फुर्सदिलो बेला होइन यो । देश र जनताको बृहत्तर हितका लागि गर्नुपर्ने प्राथमिक कामहरू नगरेर बसेपछि समाजमा नेताहरूप्रति वितृष्णा र आक्रोश बढ्नु स्वाभाविकै हो ।
बल प्रयोग नगरी आपmना समस्याहरू समाधान हँुदैनन् भन्नेे नकारात्मक विश्वासले एक प्रकारको मौन स्वीकारोक्ति हाम्रो समाजमा प्राप्त गर्नु दुर्भाग्यको अवस्था हो । यो विश्वासको र्ऊवरभूमी तयार गर्नका निम्ति माओवादी विद्रोहका क्रममा माओवादी र राज्यपक्षबाट भएका हिंसा-प्रतिहिंसाले खेलेको भूमिकालाई नजरअन्दाज गर्न सकिँदैन । त्यतिमात्र होइन, पछिल्ला वर्षहरूमा विभिन्नखाले आन्दोलनको नाममा हँुदै आएका हिंसात्मक जबर्जस्तीका कृत्यहरूको फेहरिस्त पनि निकै लामो छ । शान्तिपूर्वक विरोध गर्ने हक सुरक्षित हँुदाहँुदै पनि बलको बाटोले सामाजिक स्वीकारोक्ति पाउनु कुनै पनि समाजको दीर्घकालीन हितका निम्ति चिन्ताको विषय हो ।
हुन त 'समाज र राजनीतिमा हिंसाको प्रयोग' इतिहासकालदेखि नै अत्यन्तै जटिल र विवादित विषय रहीआएको छ । हिंसाको समर्थन गर्न सकिन्न तर सबैलाई थाहा छ, इतिहासमा हिंसा भएको छ । एक कालखण्डको मानव इतिहास वास्तवमा हिंसा र प्रतिहिंसाको इतिहास हो । नेपालमा हिंसालाई प्रयोग गर्ने माओवादी पहिलो दल कदापि होइन । तर माओवादी विद्रोहका दौरान नेपालमा राजनीतिक उद्देश्य प्राप्तिका लागि जुन अनुपातमा हिंसा र प्रतिहिंसा भयो, त्यो मात्राको रक्तपातचाहिँ कहिल्यै भएको थिएन । म बितेका कुरा आज धेरै कोट्याउन चाहन्न र बिर्सन पनि चाहन्न । जो-जो र जसका परिवारजन हिंसा र प्रतिहिंसाको सिकार भए, तिनीहरूको पीडालाई हल्का रूपमा प्रस्तुत गर्ने धृष्टता पनि कदापि गर्न सकिँदैन ।
साथै सधैंभरि इतिहासमा टाँसिएर बसे जीवन निर्वाह पनि हुँदैन । नेल्सन मन्डेलाले भनेका छन्, 'क्षमा गर तर नबिर्स ।' हो सक्छौ भने क्षमा गरिदेऊ तर नबिर्स ।
प्रचण्ड चड्कन प्रकरणमा पदम कँुवरको दोष कति थियो ? र प्रचण्डको कति थियो भन्नेे विषयमा म जानिफकार हुन चाहन्न । आध्यात्मिक गुरुहरूबाट निकै प्रभाभित मेरा निम्ति बुद्ध र गान्धीको बाटोले मात्र समाजमा दीर्घकालीन समाधान दिन्छ भन्नेे विषयमा कुनै सन्देह छैन । प्रचण्डले हिजोका दिनमा के गरे वा गरेनन् भन्नेे कुराभन्दा उनले आज के गर्दैछन् भन्नेे कुराले बढी महत्त्व राख्नु पर्दछ । गत बिहीबार 'दिशानिर्देश' कार्यक्रममा प्रचण्डले प्रस्ट स्वरमा भने, 'मेरो मनमा पदम कुँवरप्रति कुनै दुर्भावना छैन । मैले उनलाई त्यसै दिन क्षमा गरिदिएँ, जुन दिन उनले मलाई गालामा पिटेका थिए ।' म राजनीतिक हिसाबले प्रचण्डजीका धेरै कुराहरूसित असहमत छु । म उहाँले गर्नसक्ने धेरै किसिमका नाटकहरूसित पनि राम्ररी परिचित छु । तर त्यस दिन अन्तर्वार्ताका क्रममा प्रचण्डजीको आँखाभित्र नियालेर हेर्दा मैले त्यहाँ पदम कँुवरप्रति कुनै दुर्भावना पाउन सकिनँ । कुन्नि किन हो, त्यसले मेरो मन छोयो ।
मानिस जब आपmनो निजी अहंकारबाट अलिकति माथि उठिदिन्छ, मानिस जब आफू अपमानित भएर पनि, गल्ली-हाँसोको विषय बनेर पनि, जब कुनै अर्को मानिसप्रति जब सद्भाव प्रकट गर्छ, तत्तत् क्षणहरूमा सारा मनुष्यताको गरिमा अलिकति बढेको अनुभूत हुन्छ । प्रचण्ड चड्कन प्रसंग न गलगल हाँस्ने विषय हो, न छाती पिटेर दुःख मनाउ गर्ने विषय हो । यो त शिक्षा लिएर अगाडि बढ्ने प्रसंगमात्र हो ।
