भवानीश्वर गौतम
त्रिभुवन विश्वविद्यालयका करिब आधा दर्जन केन्द्रीय विभागमा विद्यार्थीको खडेरी छ । ती विभागमा एउटा प्राध्यापकले एउटा विद्यार्थीसमेत पाउन सकेका छैनन् । विद्यार्थीभन्दा चार गुणासम्म बढी रहेका प्राध्यापकलाई जागिर धान्नै समस्या परेको छ ।
शिक्षाशास्त्र संकायका इतिहास, राजनीतिशास्त्र, भूगोल विषयका विभागमा विद्यार्थीको खडेरी छ । मानविकी संकायका संस्कृत, हिन्दी, भाषाविज्ञान, बुद्धिष्ट, साइकोलोजी, इतिहासलगायतका केन्द्रीय विभागमा पनि विद्यार्थीसंख्या न्यून छ । प्राध्यापकले आफैँ विद्यार्थी खोजेर भर्ना गरी विभागलाई विद्यार्थीशून्य हुनबाट जोगाउने गरेका छन् ।
शिक्षाशास्त्र संकायको केन्द्रीय विभागले २६ असोजसम्म भर्नाको अन्तिम म्याद तोकेको थियो । तर, सो अवधिमा इतिहासमा दुई, राजनीतिशास्त्रमा दुई र भूगोलमा तीन विद्यार्थीमात्र भर्ना भएका छन् । इतिहास, राजनीतिशास्त्र र भूगोलमा क्रमशः आठ, ६ र नौजना प्राध्यापक छन् ।
अघिल्लो वर्ष इतिहास र राजनीतिशास्त्रमा दुई/दुईजना र भूगोलमा चारजना मात्र भर्ना भएका थिए । शिक्षाशास्त्र संकायका अंग्रेजी, नेपाली, गणित, स्वास्थ्यजस्ता विषयमा भने विद्यार्थीको चाप बढी छ ।
'प्राध्यापक आफैँले मिहिनेत गरेर एक/दुईजना भर्ना गर्नुभएको छ,' शिक्षाशास्त्र संकायका एक प्राध्यापकले भने, 'इतिहास, राजनीतिशास्त्र, भूगोल विषयमा अघिल्लो वर्ष पनि यस्तै समस्या भएको थियो ।'
दुई/तीन विद्यार्थीका लागि मात्र प्राध्यापकको तलबभत्तामा त्रिविले वर्षेनी करोडौँको आर्थिक भार व्यहोर्नुपरेको छ । तर, चाप रहेका विषयका विद्यार्थीले भने सहजरूपमा पढ्न नपाएको गुनासो गर्ने गरेका छन् ।
शिक्षाशास्त्र संकाय केन्द्रीय विभाग प्रमुख प्राध्यापक शिवशरण महर्जनले पनि केही विषय त्रिविकै लागि समस्या बनेको बताए । 'कतिपय विषयमा दुई/तीन समूहमा पढाउनुपर्ने र कतिपयमा विद्यार्थी पाउनै समस्या भएको छ,' विभागीय प्रमुख महर्जनले भने ।
त्रिविले विद्यार्थीभन्दा चार गुणासम्म प्राध्यापक भएका विषयलाई हटाउनसमेत सकेको छैन । 'एउटा प्राध्यापकले एउटा विद्यार्थीसमेत पाउन नसकेका विषय पनि हटाउन सकिएको छैन,' विभागीय प्रमुख महर्जनले नयाँ पत्रिकासँग भने, 'विषय गाभ्न सम्भव छ, त्यसका लागि सबै तयार हुनुपर्छ ।' 'कोर्स रिभिजन' गरी नयाँ विषयवस्तु समेटेमा ती विषयमा विद्यार्थीको आकर्षण बढ्ने उनको भनाइ छ ।
शिक्षाशास्त्रको स्नातकोत्तर अध्ययन गरेका अधिकांश विद्यार्थी पछि शिक्षण पेसामा संलग्न हुन्छन् । विद्यालय तहमा सामाजिक अध्ययन विषयमा विषयगत जनशक्तिको खाँचो भए पनि सोअनुसार उत्पादन भने हुन सकेको छैन । विद्यालय तहमा सामाजिक विषयमा इतिहास, भूगोललगायतका कुरा समेटिएको छ । तर, शिक्षाशास्त्रबाट स्नातकोत्तर तहमा इतिहास, भूगोलजस्ता विषयमा विशिष्टकृत विद्यार्थीलाई पढाउन सहज नभएकाले ती विषयमा भर्नामा आकर्षण घटेको हुनसक्ने अनुमान गरिएको छ ।
यसैगरी, मानविकी संकायअन्तर्गतको संस्कृत केन्द्रीय विभागमा प्राध्यापककै हाराहारीमा विद्यार्थी छन् । पाँच प्राध्यापक र दुई कर्मचारी सो विभागमा कार्यरत छन् । मानविकी संकायकै इतिहास केन्द्रीय विभागमा पनि विद्यार्थीभन्दा प्राध्यापकको संख्या धेरै छ । सो विभागमा १३ प्राध्यापक छन् । अघिल्लो वर्ष प्रथम र दोस्रो वर्षमा पाँच विद्यार्थी भर्ना भएका थिए । सो विभागमा तीन कर्मचारी कार्यरत छन् ।
थोरै विद्यार्थीसंख्या भएका केही केन्द्रीय विभागको आर्थिक कारोबार एकै ठाउँबाट हुने गरेको छ । कम विद्यार्थी भएका विभागलाई गाभेर खर्च कम गर्न सकिने भए पनि त्रिविले ध्यान नदिएको कर्मचारीले गुनासो गर्ने गरेका छन् ।
त्रिभुवन विश्वविद्यालयका करिब आधा दर्जन केन्द्रीय विभागमा विद्यार्थीको खडेरी छ । ती विभागमा एउटा प्राध्यापकले एउटा विद्यार्थीसमेत पाउन सकेका छैनन् । विद्यार्थीभन्दा चार गुणासम्म बढी रहेका प्राध्यापकलाई जागिर धान्नै समस्या परेको छ ।
शिक्षाशास्त्र संकायका इतिहास, राजनीतिशास्त्र, भूगोल विषयका विभागमा विद्यार्थीको खडेरी छ । मानविकी संकायका संस्कृत, हिन्दी, भाषाविज्ञान, बुद्धिष्ट, साइकोलोजी, इतिहासलगायतका केन्द्रीय विभागमा पनि विद्यार्थीसंख्या न्यून छ । प्राध्यापकले आफैँ विद्यार्थी खोजेर भर्ना गरी विभागलाई विद्यार्थीशून्य हुनबाट जोगाउने गरेका छन् ।
शिक्षाशास्त्र संकायको केन्द्रीय विभागले २६ असोजसम्म भर्नाको अन्तिम म्याद तोकेको थियो । तर, सो अवधिमा इतिहासमा दुई, राजनीतिशास्त्रमा दुई र भूगोलमा तीन विद्यार्थीमात्र भर्ना भएका छन् । इतिहास, राजनीतिशास्त्र र भूगोलमा क्रमशः आठ, ६ र नौजना प्राध्यापक छन् ।
अघिल्लो वर्ष इतिहास र राजनीतिशास्त्रमा दुई/दुईजना र भूगोलमा चारजना मात्र भर्ना भएका थिए । शिक्षाशास्त्र संकायका अंग्रेजी, नेपाली, गणित, स्वास्थ्यजस्ता विषयमा भने विद्यार्थीको चाप बढी छ ।
'प्राध्यापक आफैँले मिहिनेत गरेर एक/दुईजना भर्ना गर्नुभएको छ,' शिक्षाशास्त्र संकायका एक प्राध्यापकले भने, 'इतिहास, राजनीतिशास्त्र, भूगोल विषयमा अघिल्लो वर्ष पनि यस्तै समस्या भएको थियो ।'
दुई/तीन विद्यार्थीका लागि मात्र प्राध्यापकको तलबभत्तामा त्रिविले वर्षेनी करोडौँको आर्थिक भार व्यहोर्नुपरेको छ । तर, चाप रहेका विषयका विद्यार्थीले भने सहजरूपमा पढ्न नपाएको गुनासो गर्ने गरेका छन् ।
शिक्षाशास्त्र संकाय केन्द्रीय विभाग प्रमुख प्राध्यापक शिवशरण महर्जनले पनि केही विषय त्रिविकै लागि समस्या बनेको बताए । 'कतिपय विषयमा दुई/तीन समूहमा पढाउनुपर्ने र कतिपयमा विद्यार्थी पाउनै समस्या भएको छ,' विभागीय प्रमुख महर्जनले भने ।
त्रिविले विद्यार्थीभन्दा चार गुणासम्म प्राध्यापक भएका विषयलाई हटाउनसमेत सकेको छैन । 'एउटा प्राध्यापकले एउटा विद्यार्थीसमेत पाउन नसकेका विषय पनि हटाउन सकिएको छैन,' विभागीय प्रमुख महर्जनले नयाँ पत्रिकासँग भने, 'विषय गाभ्न सम्भव छ, त्यसका लागि सबै तयार हुनुपर्छ ।' 'कोर्स रिभिजन' गरी नयाँ विषयवस्तु समेटेमा ती विषयमा विद्यार्थीको आकर्षण बढ्ने उनको भनाइ छ ।
शिक्षाशास्त्रको स्नातकोत्तर अध्ययन गरेका अधिकांश विद्यार्थी पछि शिक्षण पेसामा संलग्न हुन्छन् । विद्यालय तहमा सामाजिक अध्ययन विषयमा विषयगत जनशक्तिको खाँचो भए पनि सोअनुसार उत्पादन भने हुन सकेको छैन । विद्यालय तहमा सामाजिक विषयमा इतिहास, भूगोललगायतका कुरा समेटिएको छ । तर, शिक्षाशास्त्रबाट स्नातकोत्तर तहमा इतिहास, भूगोलजस्ता विषयमा विशिष्टकृत विद्यार्थीलाई पढाउन सहज नभएकाले ती विषयमा भर्नामा आकर्षण घटेको हुनसक्ने अनुमान गरिएको छ ।
यसैगरी, मानविकी संकायअन्तर्गतको संस्कृत केन्द्रीय विभागमा प्राध्यापककै हाराहारीमा विद्यार्थी छन् । पाँच प्राध्यापक र दुई कर्मचारी सो विभागमा कार्यरत छन् । मानविकी संकायकै इतिहास केन्द्रीय विभागमा पनि विद्यार्थीभन्दा प्राध्यापकको संख्या धेरै छ । सो विभागमा १३ प्राध्यापक छन् । अघिल्लो वर्ष प्रथम र दोस्रो वर्षमा पाँच विद्यार्थी भर्ना भएका थिए । सो विभागमा तीन कर्मचारी कार्यरत छन् ।
थोरै विद्यार्थीसंख्या भएका केही केन्द्रीय विभागको आर्थिक कारोबार एकै ठाउँबाट हुने गरेको छ । कम विद्यार्थी भएका विभागलाई गाभेर खर्च कम गर्न सकिने भए पनि त्रिविले ध्यान नदिएको कर्मचारीले गुनासो गर्ने गरेका छन् ।
